Κάθε γονέας ενός παιδιού που είναι εθισμένο στο TikTok ή στο Instagram γνωρίζει τον φόβο ότι αυτό καταστρέφει το μυαλό του παιδιού του. Θυμάμαι ακόμα τον πατέρα μου να μου δίνει παρόμοιες προειδοποιήσεις όταν κάθε καλοκαιρινό απόγευμα παρακολουθούσα επαναλήψεις των τηλεοπτικών σειρών Gilligan’s Island, The Brady Bunch και The Partridge Family — η εποχή εκείνη, ήταν η χρυσή εποχή των επαναλήψεων, γράφει ο Colby Hall.
Αυτό που κάποτε θεωρούνταν υπερβολικό έχει πλέον αποδειχθεί επιστημονικά – και τα αποτελέσματα είναι ανησυχητικά. Η πανταχού παρούσα εξάρτηση, ο διάχυτος εθισμός από τα smartphone καταστρέφει τον εγκέφαλό μας – ειδικά αυτόν της Γενιάς Z – με τρομακτικό ρυθμό.
Οι Financial Times δημοσίευσαν μια ανάλυση των αλλαγών στην προσωπικότητα των Αμερικανών, βασισμένη στη «Μελέτη Κατανόησης της Αμερικής». Το αποτέλεσμα: μέσα σε λίγα χρόνια, η ευσυνειδησία μεταξύ των ατόμων ηλικίας 16 έως 39 ετών – το χαρακτηριστικό που συνδέεται με την υπευθυνότητα, τη συνέπεια και τον αυτοέλεγχο – έχει μειωθεί δραματικά, από από το υψηλότερο στο χαμηλότερο 30 εκατοστιαίο σημείο. Μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων (μη εθισμένων στα smartphones), η ευσυνειδησία, έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό σταθερή.
Μια εικόνα από το άρθρο έγινε viral. Οι FT συνοψίζουν τα ευρήματα ως εξής:
Τα smartphone και οι υπηρεσίες streaming είναι οι πιο πιθανές αιτίες. Τα υπερδραστήρια ψηφιακά μέσα έχουν αυξήσει δραματικά τους περισπασμούς, καθιστώντας ευκολότερη από ποτέ την αποφυγή ή την εγκατάλειψη σχεδίων. Η ευκολία του διαδικτυακού κόσμου κάνει τα ραντεβού στην πραγματική ζωή να φαίνονται χαοτικά και βαρετά. Η μείωση των αλληλεπιδράσεων με τη φυσική παρουσία ανθρώπων ενθαρρύνει συμπεριφορές όπως είναι η εμφάνιση φαντασμάτων.
Περαιτέρω τα διαγράμματα δείχνουν ότι όχι μόνο η προσοχή επηρεάζεται αρνητικά, αλλά και η σύνδεση με τον πραγματικό κόσμο μειώνεται ραγδαία, όπως και η εμπιστοσύνη και η εξωστρέφεια. Οι άνθρωποι πλέον ζουν περισσότερο χρόνο μέσα στον φανταχτερό εικονικό (ψηφιακό) κόσμο παρά στην ωμή σκληρή πραγματικότητα. Αν ρίξετε μια ματιά σε ένα πάρκο ή σε ένα αστικό λεωφορείο, αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότι οι περισσότεροι άνθρωποι κοιτάζουν και αλληλοεπιδρούν με το κινητό τους.
Επιτρέψτε μου να σας εξηγήσω γιατί αυτό δεν είναι μόνο ανησυχητικό, αλλά και πολύ σημαντικό για τον πολιτισμό.
Ζούμε & βιώνουμε μια επανάσταση που είναι μεγαλύτερη από την εφεύρεση της τυπογραφίας. Αυτό δεν είναι υπερβολή. Όταν η τυπογραφική μηχανή του Γουτεμβέργιου (1400 – 1468) έκανε την εμφάνισή της τον 15ο αιώνα, άλλαξε τον κόσμο καθιστώντας τη γνώση προσιτή σε όλους. Χρειάστηκαν αιώνες για να εξαπλωθεί αυτός ο μετασχηματισμός σε όλες τις γωνιές της ανθρώπινης κοινωνίας. Το smartphone έχει κάνει κάτι παρόμοιο – μόνο που κινείται με την ταχύτητα του φωτός και προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Σε λιγότερο από 15 χρόνια, έχουμε αλυσοδέσει ψηφιακά δισεκατομμύρια μυαλά νέων ανθρώπων, σε έναν διαρκώς ενεργό, ατελείωτα διεγερτικό «μετα-κόσμο» – ένα υβρίδιο του ευρύτερου ψηφιακού οικοσυστήματος, το οποίο τροφοδοτείται & καθοδηγείται συνεχώς από την τεχνητή νοημοσύνη και σας υπαγορεύει το τι είναι συμβατικά γνωστά, και για τις πλατφόρμες των κοινωνικών μέσων που διαστρεβλώνουν & παραποιούν την πραγματικότητα προωθώντας το πιο θορυβώδες, το πιο αυτοπροβαλλόμενο τμήμα της ανθρωπότητας. Αυτό δεν είναι ένα απλό εργαλείο για ήσυχη περισυλλογή. Είναι μια μηχανή τυχερών παιχνιδιών συμπεριφοράς που ζει στα χέρια σας.
Και το τίμημα όλων αυτών είναι η διάσπαση της προσοχής των ανθρώπων. Όχι μόνο η προσοχή του τύπου «μερικές φορές αποσπάται η προσοχή μου», αλλά διασπάται η βαθιά, συνεχής επικεντρωμένη προσοχή που απαιτεί η ευσυνειδησία, η αίσθηση του καθήκοντος, η συνειδητότητα του ανθρώπου. Η ικανότητα να αναβάλλεις μια επιθυμία & ικανοποίηση, να αντιστέκεσαι στις παρορμήσεις & τα ένστικτα και να παραμένεις αταλάντευτος στην πορεία που έχεις προαποφασίσει και χαράξει, αντικαθιστώνας την από μια εθιστική καινοτομία, αποφεύγοντας & εγκαταλείποντας τα σχέδια σου.
Όσο περισσότερο παραδινόμαστε, τόσο λιγότερο μπορούμε να αντισταθούμε – και η ελεύθερη πτώση της κόκκινης γραμμής για τους νεαρούς ενήλικες στο γράφημα δείχνει ακριβώς το πού οδηγεί αυτό το μονοπάτι.
Η ταχύτητα αυτής της αλλαγής θα πρέπει να μας προκαλεί φόβο. Η τυπογραφία μεταμόρφωσε την παιδεία, τη θρησκεία και την πολιτική, αλλά χρειάστηκαν αιώνες για να εξελιχθεί αυτό, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους θεσμούς και τους πολιτισμούς να προσαρμοστούν. Το smartphone έχει αναδιαμορφώσει τη γνωστική λειτουργία, τους κοινωνικούς κανόνες και την ψυχική υγεία μόλις μια δεκαετία – χωρίς καμία ουσιαστική προσαρμογή.
Δεν είχαμε έναν αιώνα για να κατασκευάσουμε προστατευτικά κιγκλιδώματα. Λάβαμε μια ειδοποίηση ώθησης (push). Οι μελλοντικοί ιστορικοί πιθανότατα θα δουν αυτή την εποχή ως την εποχή που οι άνθρωποι μετατράπηκαν σε ζόμπι – υποθέτοντας, φυσικά, ότι θα υπάρχουν μελλοντικοί ιστορικοί που δεν είναι εθισμένοι στον “Μετα-κόσμο” στο “Μετα-Σύμπαν” του εικονικού κόσμου των έξυπνων τηλεφώνων τους, πράγμα απίθανο.
Μήπως είναι ήδη πολύ αργά; Ίσως. Το τζίνι έχει βγει για τα καλά από το μπουκάλι και δεν ξαναμπαίνει μέσα. Διαχειρίζεται το δικό του κανάλι στο TikTok και έχει σαν αναπόφευκτο αποτέλεσμα να προκαλεί διαταραχή ελλειμματικής προσοχής.
Μήπως υπάρχουν ρυθμίσεις για την προστασία μας; Μην βασίζεστε σε αυτές. Τα κίνητρα της Silicon Valley, της Μέκκας της Μεγάλης Τεχνολογίας, είναι πολύ στενά συνδεδεμένα με μετρήσεις αλληλεπίδρασης — και η αλληλεπίδραση, όπως ορίζεται σήμερα, ευδοκιμεί όταν αποσπά την προσοχή των χρηστών και τους κρατά σε αναστάτωση, ώστε να επιστρέφουν για περισσότερα.
Όποιος ισχυρίζεται ότι υπάρχει μια γρήγορη λύση πουλάει φύκια για μεταξωτές κορδέλες. Χρονοδιακόπτες εφαρμογών, οθόνες σε κλίμακα του γκρι, «ψηφιακή αποτοξίνωση» – είναι απλώς τσιρότα πάνω στην πληγή. Η βαθύτερη πραγματικότητα είναι ότι τα smartphones, ως πύλη πρόσβασης στη ψηφιακή Mετασφαίρα, [“Νοόσφαιρα” την έχουν ονομάσει επιστημονικά] έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο μια ολόκληρη γενιά σκέφτεται, αισθάνεται και σχετίζεται με τον κόσμο. Δεν υπάρχει κουμπί για να το αναιρέσουμε την πορεία. Ίσως δεν υπάρχει γυρισμός.
Αλλά υπάρχει ένα σημείο εκκίνησης για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση: Η αναγνώριση του προβλήματος.
Πρέπει να παραδεχτούμε ότι έχουμε δημιουργήσει μια οικονομία προσοχής, της οποίας το πιο πολύτιμο αγαθό είναι η ανθρώπινη ικανότητα συγκέντρωσης, και ότι την καίμε, την καταναλώνουμε, σαν να είναι φθηνό καύσιμο. Μέχρι να το παραδεχθούμε αυτό, δεν υπάρχει ελπίδα να επιβραδυνθεί η παρακμή, πόσο μάλλον να την αντιστρέψουμε.
Θα βλέπουμε τη δεκαετία του 2010 όπως βλέπουμε την αυγή της Βιομηχανικής Εποχής. Ένα τεχνολογικό άλμα που εκτίναξε την ευημερία, ναι, αλλά και την ρύπανση, την εκμετάλλευση και την παρακμή & την κατάρρευση παλαιών τρόπων ζωής & των παραδοσιακών αξιών και ηθών. Μόνο που αυτή τη φορά, η ρύπανση έχει κατασκηνώσει μέσα στο μυαλό μας. Και ενώ τα περιβαλλοντικά κινήματα έχουν συμβάλει στην αποτοξίνωση των ποταμών, των λιμνών και των ωκεανών μας, υποψιάζομαι ότι σύντομα θα πρέπει να εξετάσουμε μια παρόμοια συνταγή για τη συλλογική πνευματική παρακμή & ψυχική αποσύνθεση μας.
Ίσως να έχει αρχίσει ήδη αυτή η σωτήρια διαδικασία; Θα ρίξω μια ματιά στο TikTok ή στο ChatGPT της Τεχνητής Νοημοσύνης για να δω τι έχει να πει για αυτό το θέμα.
Αφήστε μια απάντηση