Και το τέλος του πολιτισμού
Απόδοση στα ελληνικά: Απολλόδωρος – James Marriott | 19 Σεπτεμβρίου 2025
Αυτό που φοβόταν ο Orwell ήταν εκείνοι που θα απαγόρευαν τα βιβλία. Αυτό που φοβόταν ο Huxley ήταν ότι δεν θα υπήρχε λόγος να απαγορευτεί ένα βιβλίο, επειδή δεν θα υπήρχε κανείς που θα ήθελε να το διαβάσει.
– Neil Postman, Amusing Ourselves to Death
Η εποχή της τυπογραφίας
Ήταν μια από τις σημαντικότερες επαναστάσεις στη σύγχρονη ιστορία – και όμως δεν χύθηκε αίμα, δεν ρίχτηκαν βόμβες και δεν αποκεφαλίστηκε κανένας μονάρχης.
Ίσως κανένας μεγάλος κοινωνικός μετασχηματισμός δεν έχει πραγματοποιηθεί ποτέ τόσο αθόρυβα. Αυτή έλαβε χώρα σε πολυθρόνες, σε βιβλιοθήκες, σε καφενεία και σε κλαμπ.
Αυτό που συνέβη ήταν το εξής: στα μέσα του δέκατου όγδοου αιώνα τεράστιοι αριθμοί απλών ανθρώπων άρχισαν να διαβάζουν.
Για τους πρώτους δύο αιώνες μετά την εφεύρεση της τυπογραφίας, η ανάγνωση παρέμεινε σε μεγάλο βαθμό μια ασχολία της ελίτ. Αλλά από τις αρχές της δεκαετίας του 1700, η επέκταση της εκπαίδευσης και η έκρηξη των φθηνών βιβλίων άρχισαν να διαδίδουν γρήγορα την ανάγνωση στις μεσαίες τάξεις, ακόμη και στα κατώτερα στρώματα της κοινωνίας. Οι άνθρωποι που ζούσαν εκείνη την εποχή κατάλαβαν ότι κάτι σημαντικό συνέβαινε. Ξαφνικά φάνηκε ότι όλοι διάβαζαν παντού: άνδρες, γυναίκες, παιδιά, πλούσιοι, φτωχοί. Το διάβασμα άρχισε να περιγράφεται ως «πυρετός», «επιδημία», « μανία», «τρέλα». Όπως γράφει ο ιστορικός Tim Blanning, «οι συντηρητικοί ήταν τρομοκρατημένοι και οι προοδευτικοί ενθουσιασμένοι, ότι επρόκειτο για μια συνήθεια που δεν γνώριζε κοινωνικά όρια».
Αυτή η μεταμόρφωση είναι μερικές φορές γνωστή ως «επανάσταση της ανάγνωσης». Ήταν ένας άνευ προηγουμένου εκδημοκρατισμός της πληροφόρησης- η μεγαλύτερη μεταφορά γνώσης στα χέρια των απλών ανδρών και γυναικών στην ιστορία.
Στη Βρετανία εκδόθηκαν μόνο 6.000 βιβλία την πρώτη δεκαετία του δέκατου όγδοου αιώνα- την τελευταία δεκαετία του ίδιου αιώνα ο αριθμός των νέων τίτλων ξεπερνούσε τους 56.000. Περισσότερες από ένα εκατομμύριο νέες εκδόσεις εμφανίστηκαν στα γερμανικά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1700. Ο ιστορικός Simon Schama έφτασε στο σημείο να γράψει ότι «τα ποσοστά αλφαβητισμού στη Γαλλία του 18ου αιώνα ήταν πολύ υψηλότερα από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη του 20ού αιώνα».
Εκεί που κάποτε οι αναγνώστες διάβαζαν «εντατικά», ξοδεύοντας τη ζωή τους διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας δύο ή τρία βιβλία, η αναγνωστική επανάσταση διέδωσε ένα νέο είδος «εκτεταμένης» ανάγνωσης. Οι άνθρωποι διάβαζαν ό,τι έπεφτε στα χέρια τους: εφημερίδες, περιοδικά, ιστορία, φιλοσοφία, επιστήμη, θεολογία και λογοτεχνία. Βιβλία, φυλλάδια και περιοδικά έβγαιναν από τα πιεστήρια.
Ήταν η εποχή των μνημειωδών έργων σκέψης και γνώσης: την Encyclopédie (Εγκυκλοπαίδεια), το Λεξικό της Αγγλικής Γλώσσας του Samuel Johnson, την Παρακμή και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Edward Gibbon, την Κριτική του Καθαρού Λόγου του Immanuel Kant. Ριζοσπαστικές νέες ιδέες για τον Θεό, την ιστορία, την κοινωνία, την πολιτική, ακόμη και για ολόκληρο τον σκοπό και το νόημα της ζωής κατέκλυσαν την Ευρώπη.
Ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι η εκτύπωση άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι σκέφτονταν.
Ο κόσμος των εντύπων είναι οργανωμένος, λογικός και ορθολογικός. Στα βιβλία, η γνώση ταξινομείται, κατανοείται, συνδέεται και μπαίνει στη θέση της. Τα βιβλία διατυπώνουν επιχειρήματα, προτείνουν θέσεις, αναπτύσσουν ιδέες. «Το να ασχολείσαι με τον γραπτό λόγο», έγραψε ο θεωρητικός των μέσων ενημέρωσης Neil Postman, «σημαίνει να ακολουθείς μια γραμμή σκέψης, η οποία απαιτεί σημαντικές δυνάμεις ταξινόμησης, εξαγωγής συμπερασμάτων και συλλογισμού».
Όπως επισήμανε ο Postman, δεν είναι τυχαίο, ότι η ανάπτυξη της έντυπης κουλτούρας κατά τον δέκατο όγδοο αιώνα συνδέθηκε με το αυξανόμενο κύρος της λογικής, την εχθρότητα προς τις δεισιδαιμονίες, τη γέννηση του καπιταλισμού και τη ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης. Άλλοι ιστορικοί έχουν συνδέσει την έκρηξη του αλφαβητισμού τον δέκατο όγδοο αιώνα με τον Διαφωτισμό, τη γέννηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την άφιξη της δημοκρατίας και ακόμη και με τις απαρχές της βιομηχανικής επανάστασης.
Ο κόσμος όπως τον ξέρουμε σφυρηλατήθηκε στην επανάσταση της ανάγνωσης.
Η αντι-επανάσταση
Τώρα, ζούμε την αντι-επανάσταση.
Περισσότερα από τριακόσια χρόνια μετά την επανάσταση της ανάγνωσης που εγκαινίασε μια νέα εποχή της ανθρώπινης γνώσης, τα βιβλία πεθαίνουν.
Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν ότι η ανάγνωση βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Ακόμη και οι πιο απαισιόδοξοι κριτικοί της εποχής της οθόνης του εικοστού αιώνα θα δυσκολεύονταν να προβλέψουν την κλίμακα της σημερινής κρίσης.
Στην Αμερική, η ανάγνωση για ευχαρίστηση έχει μειωθεί κατά σαράντα τοις εκατό τα τελευταία είκοσι χρόνια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, περισσότεροι από το ένα τρίτο των ενηλίκων δηλώνουν ότι έχουν σταματήσει να διαβάζουν. Το National Literacy Trust αναφέρει «σοκαριστική και αποκαρδιωτική» πτώση της παιδικής ανάγνωσης, η οποία βρίσκεται σήμερα στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ. Η εκδοτική βιομηχανία βρίσκεται σε κρίση: όπως γράφει ο συγγραφέας Alexander Larman, «βιβλία που κάποτε θα πωλούνταν σε δεκάδες, ακόμη και εκατοντάδες χιλιάδες, είναι τώρα τυχερά που πωλούνται σε μεσαία τετραψήφια νούμερα».
Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι στα τέλη του 2024 ο ΟΟΣΑ δημοσίευσε μια έκθεση στην οποία διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα αλφαβητισμού «μειώνονται ή παραμένουν στάσιμα» στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. Κάποτε ένας κοινωνικός επιστήμονας που ερχόταν αντιμέτωπος με στατιστικά στοιχεία όπως αυτά θα μπορούσε να υποθέσει ότι η αιτία ήταν μια κοινωνική κρίση, όπως ένας πόλεμος ή η κατάρρευση του εκπαιδευτικού συστήματος.
Αυτό που συνέβη ήταν το smartphone, το οποίο υιοθετήθηκε ευρέως στις ανεπτυγμένες χώρες στα μέσα της δεκαετίας του 2010. Εκείνα τα χρόνια θα μείνουν στη μνήμη μας ως τομή στην ανθρώπινη ιστορία.
Ποτέ στο παρελθόν δεν υπήρξε μια τεχνολογία όπως το smartphone. Εκεί που οι προηγούμενες τεχνολογίες ψυχαγωγίας, όπως ο κινηματογράφος ή η τηλεόραση, είχαν ως στόχο να αιχμαλωτίσουν την προσοχή του κοινού τους για ένα χρονικό διάστημα, το smartphone απαιτεί ολόκληρη τη ζωή σας.
Τα τηλέφωνα είναι σχεδιασμένα για να προκαλούν υπερβολικό εθισμό, αγκιστρώνοντας τους χρήστες σε μια δίαιτα άσκοπων ειδοποιήσεων, ανόητων βίντεο μικρής διάρκειας και δολωμάτων οργής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο μέσος άνθρωπος ξοδεύει σήμερα επτά ώρες την ημέρα κοιτάζοντας μια οθόνη. Για τη γενιά Z ο αριθμός αυτός είναι εννέα ώρες. Ένα πρόσφατο άρθρο στους The Times διαπίστωσε ότι κατά μέσο όρο οι σύγχρονοι φοιτητές προορίζονται να περάσουν 25 χρόνια από την άγρυπνη ζωή τους κάνοντας scrolling σε οθόνες.
Αν η επανάσταση της ανάγνωσης αντιπροσώπευε τη μεγαλύτερη μεταφορά γνώσης στους απλούς ανθρώπους στην ιστορία, η επανάσταση της οθόνης αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη κλοπή γνώσης από τους απλούς ανθρώπους στην ιστορία.
Τα πανεπιστήμιά μας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή αυτής της κρίσης. Διδάσκουν τώρα τις πρώτες πραγματικά «μετα-αναλφάβητες» ομάδες φοιτητών, οι οποίοι έχουν μεγαλώσει σχεδόν εξ ολοκλήρου στον κόσμο του βίντεο μικρής διάρκειας, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, των εθιστικών αλγορίθμων (και, όλο και περισσότερο, της τεχνητής νοημοσύνης).
Επειδή το πανταχού παρόν κινητό διαδίκτυο έχει καταστρέψει την προσοχή αυτών των μαθητών και έχει περιορίσει την ανάπτυξη του λεξιλογίου τους, η πλούσια και λεπτομερής γνώση που είναι αποθηκευμένη στα βιβλία γίνεται απρόσιτη σε πολλούς από αυτούς. Μια μελέτη φοιτητών αγγλικής λογοτεχνίας σε αμερικανικά πανεπιστήμια διαπίστωσε ότι δεν ήταν σε θέση να κατανοήσουν την πρώτη παράγραφο του μυθιστορήματος Bleak House του Κάρολου Ντίκενς – ένα βιβλίο που κάποτε διάβαζαν τακτικά τα παιδιά [1].
Ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο The Atlantic, με τίτλο: ‘The Elite College Students Who Can’t Read Books’ («Η ελίτ των φοιτητών του κολεγίου που δεν μπορούν να διαβάσουν βιβλία»), παραθέτει τη χαρακτηριστική εμπειρία ενός καθηγητή:
Πριν από είκοσι χρόνια, οι τάξεις του Dames δεν είχαν κανένα πρόβλημα να συμμετάσχουν σε εξεζητημένες συζητήσεις για το «Περηφάνια και Προκατάληψη» τη μία εβδομάδα και το «Έγκλημα και Τιμωρία» την επόμενη. Τώρα οι μαθητές του του λένε εκ των προτέρων ότι ο φόρτος ανάγνωσης τους φαίνεται αδύνατος. Δεν φταίει μόνο ο φρενήρης ρυθμός- πασχίζουν να προσέξουν μικρές λεπτομέρειες, ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούν τη συνολική πλοκή.
«Οι περισσότεροι μαθητές μας», σύμφωνα με μια άλλη απελπισμένη αξιολόγηση, «είναι λειτουργικά αναλφάβητοι». Αυτό συμφωνεί με όλα όσα έχω ακούσει στις δικές μου συζητήσεις με δασκάλους και ακαδημαϊκούς. Ένας καθηγητής του Oxbridge με τον οποίο μίλησα περιέγραψε μια «κατάρρευση του γραμματισμού» μεταξύ των φοιτητών του.
Η μετάδοση της γνώσης – η αρχαιότερη λειτουργία του πανεπιστημίου – καταρρέει μπροστά στα μάτια μας. Συγγραφείς όπως ο Shakespeare, ο Milton και η Jane Austen, των οποίων τα έργα μεταδίδονται εδώ και αιώνες, δεν μπορούν πλέον να φτάσουν στην επόμενη γενιά αναγνωστών. Χάνουν την ικανότητα να τα κατανοήσουν.
Η παράδοση της μάθησης είναι σαν ένα πολύτιμο χρυσό νήμα γνώσης που διατρέχει την ανθρώπινη ιστορία και συνδέει αναγνώστη με αναγνώστη μέσα στο χρόνο. Τελευταία φορά έσπασε κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, καθώς οι βάρβαρες παλίρροιες χτυπούσαν τα σύνορα, οι πόλεις συρρικνώθηκαν και οι βιβλιοθήκες κάηκαν ή παρήκμασαν [2]. Καθώς ο κόσμος της μορφωμένης ελίτ της Ρώμης κατέρρεε, πολλοί συγγραφείς και λογοτεχνικά έργα χάθηκαν από την ανθρώπινη μνήμη – είτε για να χαθούν για πάντα είτε για να ανακαλυφθούν ξανά εκατοντάδες χρόνια αργότερα στην Αναγέννηση.
Αυτή η χρυσή κλωστή σπάει για δεύτερη φορά.
Μια πνευματική τραγωδία
Η κατάρρευση της ανάγνωσης οδηγεί σε πτώση διαφόρων μετρήσεων της γνωστικής ικανότητας. Το διάβασμα συνδέεται με μια σειρά από γνωστικά οφέλη, όπως η βελτίωση της μνήμης και της προσοχής, η καλύτερη αναλυτική σκέψη, η βελτιωμένη λεκτική ευχέρεια και τα χαμηλότερα ποσοστά γνωστικής παρακμής στη μετέπειτα ζωή.
Μετά την εισαγωγή των smartphones στα μέσα της δεκαετίας του 2010, οι παγκόσμιες βαθμολογίες PISA – το πιο διάσημο διεθνές μέτρο των ικανοτήτων των μαθητών – άρχισαν να μειώνονται. Όπως γράφει ο John Burn Murdoch στους Financial Times, οι μαθητές δηλώνουν όλο και περισσότερο σε έρευνες ότι δυσκολεύονται να σκεφτούν, να μάθουν και να συγκεντρωθούν. Θα παρατηρήσετε το χαρακτηριστικό σημείο καμπής στα μέσα της δεκαετίας του 2010:
Η μελέτη «Monitoring the Future» ρωτά τους 18χρονους αν δυσκολεύονται να σκεφτούν, να συγκεντρωθούν ή να μάθουν νέα πράγματα. Το ποσοστό των τελειόφοιτων μαθητών λυκείου που αναφέρουν δυσκολίες ήταν σταθερό καθ’ όλη τη διάρκεια των δεκαετιών 1990 και 2000, αλλά άρχισε μια ραγδαία ανοδική πορεία στα μέσα της δεκαετίας του 2010.
Και, όπως λέει ο Burn Murdoch, αυτά τα γνωστικά προβλήματα δεν περιορίζονται στα σχολεία και τα πανεπιστήμια. Επηρεάζουν τους πάντες: «[η] πτώση των μετρήσεων της συλλογιστικής και της επίλυσης προβλημάτων δεν περιορίζεται στους εφήβους. Οι ενήλικες παρουσιάζουν παρόμοιο μοτίβο, με μειώσεις ορατές σε όλες τις ηλικιακές ομάδες».
Η πιο ενδιαφέρουσα – και ανησυχητική – είναι η περίπτωση του δείκτη νοημοσύνης, ο οποίος αυξανόταν σταθερά καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα (το λεγόμενο «φαινόμενο Flynn»), αλλά τώρα φαίνεται να έχει αρχίσει να μειώνεται.
Το αποτέλεσμα δεν είναι μόνο η απώλεια πληροφοριών και νοημοσύνης, αλλά και μια τραγική φτωχοποίηση της ανθρώπινης εμπειρίας.
Επί αιώνες, σχεδόν όλοι οι μορφωμένοι και ευφυείς άνθρωποι πίστευαν ότι η λογοτεχνία και η μάθηση είναι από τους υψηλότερους σκοπούς και τις βαθύτερες παρηγοριές της ανθρώπινης ύπαρξης.
Οι κλασικοί έχουν διατηρηθεί στο πέρασμα των αιώνων επειδή περιέχουν, σύμφωνα με τη διάσημη φράση του Matthew Arnold, «ό,τι καλύτερο έχει σκεφτεί και ειπωθεί».
Τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα και ποιήματα εμπλουτίζουν την αίσθηση της ανθρώπινης εμπειρίας με το να μας βάζουν με φαντασία μέσα σε άλλα μυαλά και να μας μεταφέρουν σε άλλες εποχές και άλλους τόπους. Διαβάζοντας μη μυθοπλαστικά έργα – επιστήμη, ιστορία, φιλοσοφία, ταξιδιωτικά κείμενα – εξοικειωνόμαστε βαθιά με τη θέση μας στον εξαιρετικό και περίπλοκο κόσμο στον οποίο έχουμε το προνόμιο να κατοικούμε.
Τα smartphones μας στερούν αυτές τις παρηγοριές.
Η επιδημία άγχους, κατάθλιψης και έλλειψης σκοπού που πλήττει τους νέους στον 21ο αιώνα συνδέεται συχνά με την απομόνωση και την αρνητική κοινωνική σύγκριση που καλλιεργούν τα smartphones.
Είναι επίσης άμεσο προϊόν της ανούσιας, κατακερματισμένης και τετριμμένης κουλτούρας της οθόνης, η οποία δεν είναι καθόλου ικανή να ανταποκριθεί στις βαθιές ανθρώπινες ανάγκες για περιέργεια, αφήγηση, βαθιά προσοχή και καλλιτεχνική ολοκλήρωση.
Κόσμος χωρίς μυαλό
Αυτή η αποστράγγιση της κουλτούρας, της κριτικής σκέψης και της νοημοσύνης αποτελεί τραγική απώλεια του ανθρώπινου δυναμικού και της ανθρώπινης ευημερίας. Είναι επίσης μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Ο τεράστιος, διασυνδεδεμένος, ανεκτικός και τεχνολογικά προηγμένος πολιτισμός μας βασίζεται στα σύνθετα, ορθολογικά είδη σκέψης που προάγονται από τον γραμματισμό.
Όπως γράφει ο Walter Ong στο βιβλίο του Orality and Literacy, ορισμένα είδη σύνθετης και λογικής σκέψης απλά δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς ανάγνωση και γραφή. Είναι πρακτικά αδύνατο να αναπτύξετε ένα λεπτομερές και λογικό επιχείρημα με αυθόρμητη ομιλία – θα χανόσασταν, θα χάνατε το νήμα σας, θα αντιφάσκατε και θα μπερδεύατε το ακροατήριό σας προσπαθώντας να επαναδιατυπώσετε αδέξια εκφρασμένα σημεία.
Ως ακραίο παράδειγμα σκεφτείτε κάποιον που προσπαθεί να μιλήσει απλά ένα διάσημο έργο φιλοσοφίας. Ας πούμε, την 900 σελίδων Κριτική του Καθαρού Λόγου του Kant ή το Tractatus του Ludwig Wittgenstein ή το Το Είναι και το Τίποτα του Sartre. Θα ήταν αδύνατο να το κάνει κανείς. Και επίσης αδύνατο να το ακούσει κανείς.
Για να παραγάγει το σπουδαίο έργο του ο Kant έπρεπε να γράψει για να καταγράψει τις ιδέες του, να τις σβήσει, να τις σκεφτεί, να τις βελτιώσει και στη συνέχεια να τις ξαναδουλέψει επί πολλά χρόνια, ώστε να αθροιστούν σε ένα πειστικό και λογικό σύνολο.
Για να κατανοήσετε σωστά το βιβλίο πρέπει να μπορείτε να το έχετε μπροστά σας, ώστε να μπορείτε να ξαναδιαβάσετε τα κομμάτια που δεν καταλαβαίνετε, να ελέγξετε τις λογικές συνδέσεις και να διαλογιστείτε πάνω σε σημαντικά αποσπάσματα μέχρι να τα κατανοήσετε πραγματικά. Αυτό το είδος προηγμένης σκέψης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ανάγνωση και τη γραφή.
Ο κλασικιστής Eric Havelock υποστήριξε ότι η άφιξη του αλφαβητισμού στην αρχαία Ελλάδα ήταν ο καταλύτης για τη γέννηση της φιλοσοφίας. Μόλις οι άνθρωποι απέκτησαν ένα μέσο για να αποτυπώνουν τις ιδέες τους στη σελίδα, να τις εξετάζουν, να τις βελτιώνουν και να τις αξιοποιούν, γεννήθηκε ένας εντελώς νέος επαναστατικός τρόπος αναλυτικής και αφηρημένης σκέψης, ο οποίος θα διαμόρφωνε ολόκληρο τον πολιτισμό μας3. Με τη γέννηση της γραφής οι παραδεδομένοι τρόποι σκέψης μπορούσαν να αμφισβητηθούν και να βελτιωθούν. Αυτή ήταν η γνωστική απελευθέρωση του είδους μας.
Όπως το θέτει ο Neil Postman στο Amusing Ourselves to Death:
Η φιλοσοφία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κριτική … η γραφή καθιστά δυνατή και βολική την υποβολή της σκέψης σε συνεχή και συγκεντρωτικό έλεγχο. Η γραφή παγώνει την ομιλία και με τον τρόπο αυτό γεννά τον γραμματικό, τον λογικό, τον ρητορικό, τον ιστορικό, τον επιστήμονα – όλους εκείνους που πρέπει να κρατούν τη γλώσσα μπροστά τους ώστε να μπορούν να δουν τι σημαίνει, πού σφάλλει και πού οδηγεί.
Όχι μόνο η φιλοσοφία, αλλά ολόκληρη η πνευματική υποδομή του σύγχρονου πολιτισμού εξαρτάται από τα είδη της σύνθετης σκέψης που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανάγνωση και τη γραφή: σοβαρή ιστορική γραφή, επιστημονικά θεωρήματα, λεπτομερείς προτάσεις πολιτικής και τα είδη της αυστηρής και αμερόληπτης πολιτικής συζήτησης που διεξάγεται σε βιβλία και περιοδικά.
Αυτές οι μορφές προηγμένης σκέψης παρέχουν το πνευματικό υπόβαθρο της νεωτερικότητας. Αν ο κόσμος μας αισθάνεται ασταθής αυτή τη στιγμή – σαν να μετακινείται το έδαφος κάτω από τα πόδια μας – είναι επειδή αυτά τα θεμέλια καταρρέουν κάτω από τα πόδια μας.
Όπως πιθανώς έχετε παρατηρήσει, ο κόσμος της οθόνης θα είναι πολύ πιο ακατάστατος από τον κόσμο των εντύπων: πιο συναισθηματικός, πιο θυμωμένος, πιο χαοτικός.
Ο Walter Ong τόνισε ότι η γραφή δροσίζει και εκλογικεύει τη σκέψη. Αν θέλετε να υποστηρίξετε την άποψή σας αυτοπροσώπως ή σε ένα βίντεο του TikTok έχετε αμέτρητα μέσα για να παρακάμψετε τη λογική επιχειρηματολογία. Μπορείτε να φωνάξετε και να κλάψετε και να γοητεύσετε το ακροατήριό σας για να υποταχθεί. Μπορείτε να παίξετε συναισθηματική μουσική ή να δείξετε συγκλονιστικές εικόνες. Τέτοιες εκκλήσεις δεν είναι ορθολογικές, αλλά τα ανθρώπινα όντα δεν είναι απόλυτα ορθολογικά ζώα και τείνουν να πείθονται από αυτές.
Ένα βιβλίο δεν μπορεί να σας φωνάξει (δόξα τω Θεώ!) και δεν μπορεί να κλάψει. Χωρίς τη σειρά από εκκλήσεις που ακυρώνουν τη λογική και είναι διαθέσιμες στους podcasters και τους YouTubers, οι συγγραφείς βασίζονται πολύ περισσότερο στη λογική και μόνο, καταδικασμένοι να συναρμολογούν με οδυνηρό τρόπο τα επιχειρήματά τους πρόταση προς πρόταση (νιώθω αυτή την αγωνία τώρα). Τα βιβλία απέχουν πολύ από το να είναι τέλεια, αλλά είναι πολύ πιο στενά συνδεδεμένα με τις επιταγές της λογικής επιχειρηματολογίας από οποιοδήποτε άλλο μέσο ανθρώπινης επικοινωνίας επινοήθηκε ποτέ.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ong παρατήρησε ότι οι προ-γραφικές «προφορικές» κοινωνίες συχνά εντυπωσιάζουν τους επισκέπτες από εγγράμματες χώρες ως εξαιρετικά μυστικιστικές, συναισθηματικές και ανταγωνιστικές στον λόγο και τη σκέψη τους [4].
Καθώς τα βιβλία πεθαίνουν, φαίνεται ότι επιστρέφουμε σε αυτές τις «προφορικές» συνήθειες σκέψης. Ο λόγος μας καταρρέει σε πανικό, μίσος και φυλετικό πόλεμο. Η αντιεπιστημονική σκέψη ευδοκιμεί στο υψηλότερο επίπεδο της αμερικανικής κυβέρνησης. Οι υποστηρικτές του παραλογισμού και των θεωριών συνωμοσίας, όπως η Candace Owens και ο Russell Brand, βρίσκουν τεράστιο και εύπιστο ακροατήριο στο διαδίκτυο.
Τα επιχειρήματά τους θα φαίνονταν παράλογα. Στην οθόνη, είναι πειστικά για πολλούς ανθρώπους.
Η άνοδος αυτών των συναισθηματικών και παράλογων τρόπων σκέψης αποτελεί μια βαθιά πρόκληση για τον πολιτισμό και την πολιτική μας.
Ίσως πρόκειται να διαπιστώσουμε ότι δεν είναι δυνατόν να διοικήσουμε τον πιο προηγμένο πολιτισμό στην ιστορία του πλανήτη με τον πνευματικό μηχανισμό μιας αναλφάβητης κοινωνίας.
Το τέλος της δημιουργικότητας
Η εποχή της τυπογραφίας χαρακτηρίστηκε από πρωτοφανή δυναμισμό και πολιτιστικό πλούτο. Η ανάγνωση αποτελεί θεμέλιο λίθο της δημιουργικότητας και της καινοτομίας που είναι θεμελιώδης για τη νεωτερικότητα.
Δεν ισχύει ότι για να επωφεληθεί μια κοινωνία από την κουλτούρα του έντυπου λόγου πρέπει κάθε πολίτης να είναι βιβλιοφάγος. Και όμως, αν μια συνήθεια ενώνει τους ηγέτες, τους εφευρέτες, τους επιστήμονες και τους καλλιτέχνες που σφυρηλάτησαν τον πολιτισμό μας, αυτή είναι η ανάγνωση. Οι σοβαροί αναγνώστες υπερεκπροσωπούνται σχεδόν σε κάθε τομέα των ανθρώπινων επιτευγμάτων.
Πάρτε σπουδαίους πολιτικούς: Ο Teddy Roosevelt ισχυριζόταν ότι διάβαζε ένα βιβλίο την ημέρα.Ο Winston Churchill*** έθεσε στον εαυτό του ένα φιλόδοξο πρόγραμμα ανάγνωσης της φιλοσοφίας, της οικονομίας και της ιστορίας ως νεαρός και συνέχισε να διαβάζει αχόρταγα σε όλη του τη ζωή. Ο Clement Attlee θυμόταν ότι διάβαζε τέσσερα βιβλία την εβδομάδα όταν ήταν μαθητής.
***Σημ.: Υπάρχουν ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία ότι ο Winston Churchill δεν ήταν ακριβώς ο “μεγάλος πολιτικός” αλλά ένα πιόνι της ελιτ
Ή σκεφτείτε τη λαϊκή κουλτούρα (που συνήθως δεν θεωρείται ιδιαίτερα λογοτεχνικός τομέας της ανθρώπινης προσπάθειας). Ο David Bowie διάβαζε, σύμφωνα με τα δικά του λόγια, «αχόρταγα». «Κάθε βιβλίο που αγόρασα ποτέ, το έχω. Δεν μπορώ να το πετάξω», είχε πει κάποτε. «Είναι φυσικά αδύνατο να φύγει από το χέρι μου!» Μια λίστα που έγραψε ο Bowie με τα εκατό αγαπημένα του βιβλία περιλαμβάνει έργα των William Faulkner, Tom Stoppard, DH Lawrence και TS Eliot.
Σε ένα πρόσφατο βιβλίο για την καριέρα του ως τραγουδοποιός, ο Paul McCartney ανέφερε «τον Dylan Thomas, τον Oscar Wilde και τον Allen Ginsberg, τον Γάλλο συμβολιστή συγγραφέα Alfred Jarry, τον Eugene O’Neill και τον Henrik Ibsen» μεταξύ των συγγραφέων που τον ενέπνευσαν.
Ο Thomas Edison διάβαζε πολύ σε όλη του τη ζωή. Το ίδιο και ο Charles Darwin (Κάρολος Δαρβίνος). Το ίδιο και ο Albert Einstein. Κατά ειρωνικό τρόπο, ακόμη και ο Elon Musk ισχυρίζεται ότι «μεγάλωσε με βιβλία».
Το διάβασμα εμπλουτίζει το δημιουργικό έργο δίνοντας στους άνδρες και τις γυναίκες της ιδιοφυΐας πρόσβαση στον τεράστιο και ανεκτίμητο θησαυρό γνώσεων που φυλάσσεται στα βιβλία – «το καλύτερο που έχει σκεφτεί και ειπωθεί». Η πειθαρχία της ανάγνωσης τους εξοπλίζει με τα αναλυτικά εργαλεία για να αμφισβητήσουν, να βελτιώσουν και να επαναστατικοποιήσουν αυτή την παράδοση.
Όπως υποστηρίζει η Elizabeth Eisenstein στο βιβλίο της: The Printing Revolution in Early Modern Europe, η εφεύρεση της τυπογραφίας συνέβαλε καταλυτικά σε μια σειρά πολιτιστικών επαναστάσεων που σφυρηλάτησαν τον σύγχρονο κόσμο: την Αναγέννηση, τη Μεταρρύθμιση και την επιστημονική επανάσταση. Άλλοι ιστορικοί θα προσέθεταν τον Διαφωτισμό, τη γέννηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη βιομηχανική επανάσταση.
Η Eisenstein εξηγεί πώς η τάση της ανάγνωσης να προωθεί την καινοτομία διαδραματίστηκε στα πανεπιστήμια της Αναγέννησης. Με την εφεύρεση της τυπογραφίας οι φοιτητές είχαν αυξημένη πρόσβαση σε βιβλία που επέτρεπαν “στους έξυπνους προπτυχιακούς φοιτητές να φτάσουν πέρα από τις δυνατότητες των καθηγητών τους. Οι προικισμένοι φοιτητές δεν χρειαζόταν πλέον να κάθονται στα πόδια ενός συγκεκριμένου δασκάλου προκειμένου να μάθουν μια γλώσσα ή μια ακαδημαϊκή δεξιότητα”. Και έτσι,
Οι φοιτητές που επωφελούνταν από τα τεχνικά κείμενα που λειτουργούσαν ως σιωπηλοί διδάσκαλοι ήταν λιγότερο πιθανό να υποχωρήσουν στην παραδοσιακή αυθεντία και πιο δεκτικοί στις καινοτόμες τάσεις. Τα νεαρά μυαλά που εφοδιάζονταν με επικαιροποιημένες εκδόσεις, ιδίως μαθηματικών κειμένων, άρχισαν να ξεπερνούν όχι μόνο τους ίδιους τους μεγαλύτερους αλλά και τη σοφία των αρχαίων.
Οι σύγχρονοι μαθητές που δεν μπορούν να διαβάσουν βασίζονται για άλλη μια φορά περισσότερο στην αυθεντία των δασκάλων τους και είναι λιγότερο ικανοί να τρέχουν μπροστά, να καινοτομούν και να αμφισβητούν τις ορθοδοξίες.
Αυτοί οι μαθητές είναι ένα μόνο σύμπτωμα της στάσιμης κουλτούρας της εποχής της οθόνης, η οποία χαρακτηρίζεται από απλότητα, επαναληπτικότητα και ρηχότητα. Τα συμπτώματά της είναι παρατηρήσιμα παντού γύρω μας.
Τα ποπ τραγούδια σε κάθε είδος γίνονται πιο σύντομα, πιο απλά και πιο επαναλαμβανόμενα και οι ταινίες περιορίζονται σε ατελείωτα επαναλαμβανόμενες φόρμουλες franchise. Μελέτες δείχνουν ότι ο αριθμός των «ανατρεπτικών» και «μετασχηματιστικών» εφευρέσεων μειώνεται. Ξοδεύονται περισσότερα χρήματα για επιστημονική έρευνα από ποτέ άλλοτε στην ιστορία, αλλά ο ρυθμός προόδου «μόλις και μετά βίας συμβαδίζει με το παρελθόν».
Αναμφίβολα πολλοί παράγοντες παίζουν ρόλο, αλλά αυτό ακριβώς θα περίμενε κανείς από μια γενιά ερευνητών που πέρασε τα παιδικά της χρόνια κολλημένη σε οθόνες αντί να διαβάζει ή να σκέφτεται.
Ακόμη και τα ίδια τα βιβλία γίνονται λιγότερο πολύπλοκα.
Αν ο εγγράμματος κόσμος χαρακτηριζόταν από πολυπλοκότητα και καινοτομία, ο μετα- αλφαβητικός κόσμος χαρακτηρίζεται από απλότητα, άγνοια και στασιμότητα. Πιθανώς δεν είναι τυχαίο ότι η παρακμή του αλφαβητισμού οδήγησε σε μια εμμονή με την πολιτιστική «νοσταλγία»- μια επιθυμία για ατελείωτη ανακύκλωση των πολιτιστικών μορφών του παρελθόντος: τις τηλεοπτικές εκπομπές και τα στυλ της δεκαετίας του ‘90, για παράδειγμα, ή τη μόδα των αρχών της δεκαετίας του 2000.
Η κουλτούρα μας μετατρέπεται σε μια έρημη περιοχή για τα smartphones.
Αποκομμένοι από τον πολιτιστικό πλούτο του παρελθόντος είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε σε ένα ναρκισσιστικό αιώνιο παρόν. Στερούμενοι των κριτικών εργαλείων για να αμφισβητήσουμε και να αναπτύξουμε τις γνώσεις εκείνων που προηγήθηκαν, είμαστε καταδικασμένοι να επαναλαμβάνουμε και να παστίτσιζουμε ακατάπαυστα τους εαυτούς μας, ταινία σούπερ ήρωα με ταινία σούπερ ήρωα, επαναλαμβανόμενο ποπ τραγούδι με επαναλαμβανόμενο ποπ τραγούδι.
Κυρίως, αυτή η ολοένα και πιο ασήμαντη και ανούσια κουλτούρα είναι μια καταστροφή για την πολιτική μας.
Ο θάνατος της δημοκρατίας
Είναι διασκεδαστικό από τη σκοπιά του παρόντος ότι η αναγνωστική επανάσταση του δέκατου όγδοου αιώνα συνοδεύτηκε όχι μόνο από ενθουσιασμό αλλά και από ηθικό πανικό.
«Κανένας λάτρης του καπνού ή του καφέ, κανένας οινοπότης ή λάτρης των παιχνιδιών δεν μπορεί να είναι τόσο εθισμένος στην πίπα, στο μπουκάλι, στα παιχνίδια ή στο τραπέζι του καφέ όσο αυτοί οι πολλοί πεινασμένοι αναγνώστες είναι εθισμένοι στην αναγνωστική τους συνήθεια», βροντοφώναξε ένας Γερμανός κληρικός.
Ο Richard Steele φοβόταν ότι «τα μυθιστορήματα δημιουργούν προσδοκίες που η συνηθισμένη πορεία της ζωής δεν μπορεί ποτέ να πραγματοποιήσει». Άλλοι ανησυχούσαν ότι η ανάγνωση «διεγείρει υπερβολικά τη φαντασία και κουράζει την καρδιά».
Είναι εύκολο να γελάσει κανείς με αυτές τις ανησυχίες. Έχουμε περάσει όλη μας τη ζωή ακούγοντας πόσο ενάρετο και λογικό είναι να διαβάζουμε βιβλία. Πώς θα μπορούσε το διάβασμα να είναι επικίνδυνο;
Αλλά εκ των υστέρων, αυτοί οι συντηρητικοί ηθικολόγοι είχαν δίκιο να ανησυχούν. Η ραγδαία εξάπλωση του αλφαβητισμού συνέβαλε στην καταστροφή του οργανωμένου, ιεραρχικού και βαθιά κοινωνικά άνισου κόσμου που αγαπούσαν.
Η επανάσταση της ανάγνωσης ήταν μια καταστροφή για τους εξαιρετικά προνομιούχους και εκμεταλλευτές αριστοκράτες του ευρωπαϊκού αριστοκρατικού ancien regime – το παλιό απολυταρχικό σύστημα διακυβέρνησης με τους παντοδύναμους βασιλιάδες στην κορυφή, τους άρχοντες και τον κλήρο από κάτω και τους αγρότες να σπαρταρούν στον πάτο.
Η άγνοια ήταν θεμέλιος λίθος της φεουδαρχικής Ευρώπης. Οι τεράστιες ανισότητες της αριστοκρατικής τάξης μπορούσαν εν μέρει να διατηρηθούν επειδή ο πληθυσμός δεν είχε τρόπο να μάθει το μέγεθος της διαφθοράς, των καταχρήσεων και της αναποτελεσματικότητας των κυβερνήσεών του.
Και η παλαιά φεουδαρχική ιεραρχία δικαιολογούνταν όχι τόσο με λογικά επιχειρήματα όσο με αυτό που ο Walter Ong θα μπορούσε να αναγνωρίσει ως πολύ προ-γραφικές επικλήσεις στη μυστικιστική και συναισθηματική σκέψη.
Πρόκειται για αυτό που οι ιστορικοί του δέκατου έβδομου αιώνα γνωρίζουν ως «αναπαραστατική» κουλτούρα της εξουσίας, το εξαιρετικά οπτικό σύστημα μοναρχικής προπαγάνδας που επέβαλε στους υπηκόους του την τρομακτική και γεμάτη δέος εικόνα του βασιλιά. Το καθεστώς εμφάνιζε την εξουσία του με παρελάσεις, πίνακες, πυροτεχνήματα, αγάλματα και μεγαλοπρεπή κτίρια.
Το σύστημα λειτούργησε σε μια εποχή πριν από τη μαζική μόρφωση. Καθώς όμως η γνώση εξαπλώθηκε στην κοινωνία και οι αναλυτικοί, κριτικοί τρόποι σκέψης που προωθούσε η τυπογραφία επικράτησαν, ολόκληρη η πνευματική και πολιτιστική ατμόσφαιρα που συντηρούσε την παλιά τάξη πραγμάτων κάηκε. Οι άνθρωποι άρχισαν να γνωρίζουν πάρα πολλά. Και να σκέφτονται πάρα πολύ.
Η φεουδαρχική τάξη φαίνεται να είναι θεμελιωδώς ασύμβατη με τον γραμματισμό. Ο ιστορικός Orlando Figes έχει σημειώσει ότι η αγγλική, η γαλλική και η ρωσική επανάσταση συνέβησαν όλες σε κοινωνίες στις οποίες ο αλφαβητισμός πλησίαζε το πενήντα τοις εκατό.
Το βιβλίο του Robert Darnton «The Revolutionary Temper» (Η επαναστατική ιδιοσυγκρασία) περιγράφει το χάος που εξαπέλυσε στο παλιό καθεστώς της Γαλλίας η εποχή της τυπογραφίας. Η γνώση εξαπλώθηκε στη γαλλική κοινωνία με καταστροφικά αποτελέσματα: οι πολιτικοί κρατούμενοι έγραψαν απομνημονεύματα που έγιναν μπεστ σέλερ, δημοσιοποιώντας την άδικη φυλάκισή τους από το κράτος- οι απλοί άνθρωποι κατανάλωναν φυλλάδια για τον υπέρογκο και άδικο πλούτο που απολάμβαναν οι αριστοκράτες- τα καταστροφικά οικονομικά της κυβέρνησης συζητήθηκαν ξαφνικά από ένα δύσπιστο και οργισμένο κοινό και όχι πίσω από κλειστές πόρτες στα πίσω δωμάτια των Βερσαλλιών.
Εν τω μεταξύ, οι αναλυτικοί, κριτικοί τρόποι σκέψης άρχισαν να καταστρέφουν τα μυστικιστικά και συναισθηματικά θεμέλια της παλιάς τάξης πραγμάτων. Οι φιλόσοφοι και οι ριζοσπάστες στοχαστές του Διαφωτισμού, υποστηριζόμενοι από ένα αυξανόμενο αναγνωστικό κοινό της μεσαίας τάξης, άρχισαν να θέτουν τα είδη των κριτικών ερωτημάτων που είναι κατεξοχήν βασισμένα στο ύφος των εντύπων. Από πού προέρχεται η εξουσία; Γιατί κάποιοι άνθρωποι πρέπει να έχουν τόσο πολλά περισσότερα από άλλους; Γιατί δεν είναι όλοι οι άνδρες ίσοι;
*** Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτή η εξαιρετικά απλουστευμένη περιγραφή αποκλείει σαφώς πολλούς από τους παράγοντες που διαμορφώνουν την εξέλιξη της ιστορίας: την οικονομία, το κλίμα, τους μεμονωμένους άνδρες και γυναίκες, την τυφλή τύχη. Η εκτύπωση από μόνη της δεν μπορεί να εισαγάγει την ειρήνη και τη δημοκρατία (δείτε τις συνέπειες της ρωσικής επανάστασης). Και η εκτύπωση δεν μπορεί να καταργήσει τις έμφυτες ανθρώπινες τάσεις για κομματικοποίηση και βία (δείτε τα επακόλουθα της Γαλλικής Επανάστασης). Το έντυπο υλικό δεν είναι ασφαλώς απρόσβλητο από τις ψευδείς ειδήσεις (δείτε την προετοιμασία της Γαλλικής Επανάστασης). ***
Αλλά δεν χρειάζεται να πιστεύετε ότι το έντυπο είναι ένα τέλειο και αδιάφθορο σύστημα επικοινωνίας για να δεχτείτε ότι είναι επίσης σχεδόν σίγουρα μια αναγκαία προϋπόθεση της δημοκρατίας.
Στο Amusing Ourselves to Death ο Neil Postman υποστηρίζει ότι η δημοκρατία και ο τύπος είναι σχεδόν αδιαχώριστοι. Μια αποτελεσµατική δηµοκρατία προϋποθέτει µια λογικά ενηµερωµένη και κάπως κριτική πολιτεία, ικανή να κατανοεί και να συζητά λεπτοµερώς και εκτενώς τα ζητήµατα της ηµέρας.
Η δημοκρατία αντλεί ανυπολόγιστη δύναμη από τον έντυπο τύπο – τον παλιό ετοιμοθάνατο κόσμο των βιβλίων, των εφημερίδων και των περιοδικών – με την τάση του να προάγει τη βαθιά γνώση, τη λογική επιχειρηματολογία, την κριτική σκέψη, την αντικειμενικότητα και την αμερόληπτη δέσμευση. Σε αυτό το περιβάλλον, οι απλοί άνθρωποι έχουν τα εργαλεία για να κατανοήσουν τους κυβερνήτες τους, να τους επικρίνουν και, ίσως, να τους αλλάξουν.
Ο Postman αναφέρει τις συζητήσεις Lincoln-Douglas του 1858, στις οποίες οι δύο υποψήφιοι για την προεδρία μίλησαν με απίστευτη έκταση και αξιοσημείωτες λεπτομέρειες, ως μια από τις κορυφώσεις της κουλτούρας των εντύπων:
Η συμφωνία τους προέβλεπε ότι ο Douglas θα μιλούσε πρώτος, για μία ώρα- ο Lincoln θα έπαιρνε μιάμιση ώρα για να απαντήσει- ο Douglas, μισή ώρα για να αντικρούσει την απάντηση του Lincoln. Αυτή η συζήτηση ήταν σημαντικά συντομότερη από εκείνες στις οποίες είχαν συνηθίσει οι δύο άνδρες… στις 16 Οκτωβρίου 1854, στην Peoria του Illinois, ο Douglas εκφώνησε τρίωρη ομιλία στην οποία ο Lincoln, κατόπιν συμφωνίας, θα απαντούσε.
Όταν ο Postman έγραφε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, τέτοιες συζητήσεις ήταν ήδη αδύνατο να τις φανταστεί κανείς. Κατά ειρωνικό τρόπο, οι τηλεοπτικές συζητήσεις που επέκρινε ως υποβαθμισμένες, μη ενημερωτικές και υπερβολικά συναισθηματικές, φαίνονται στους τηλεθεατές του εικοστού πρώτου αιώνα ως σχεδόν κωμικά πολιτισμένες και υψηλά ιστάμενες.
Η πολιτική στην εποχή των βίντεο μικρής διάρκειας ευνοεί το έντονο συναίσθημα, την άγνοια και τους αναπόδεικτους ισχυρισμούς. Τέτοιες συνθήκες είναι ιδιαίτερα ευνοϊκές για χαρισματικούς τσαρλατάνους. Αναπόφευκτα, τα κόμματα και οι πολιτικοί που εχθρεύονται τη δημοκρατία ευδοκιμούν στον μετα-αναμορφωμένο κόσμο. Η χρήση του TikTok συσχετίζεται με την αύξηση του ποσοστού ψήφων για τα λαϊκιστικά κόμματα και την ακροδεξιά***.
***Σημ.: Εδώ ο αρθρογράφος χάνει την αμεροληψία του και φαίνεται να υπερασπίζεται το σημερινό ολοκληρωτικό σύστημα που μόνον ψευδεπίγραφα και παραπλανητικά ονομάζεται “δημοκρατία”Το TikTok, όπως το θέτει ο συγγραφέας Ian Leslie, είναι «καύσιμο πυραύλων για τους λαϊκιστές».
Γιατί το [TikTok] ωφελεί δυσανάλογα τους λαϊκιστές; Επειδή, σχεδόν εξ ορισμού, ο λαϊκισμός ευδοκιμεί με συναισθήματα και όχι με σκέψεις, με συναισθήματα και όχι με προτάσεις. Οι λαϊκιστές ειδικεύονται στο να παρέχουν αυτή τη βιασύνη της βεβαιότητας που νιώθεις όταν ξέρεις ότι έχεις δίκιο. Δεν θέλουν να σκέφτεστε. Η σκέψη είναι το μέρος όπου η βεβαιότητα πάει να πεθάνει.
Η ορθολογική, αμερόληπτη, βασισμένη στα έντυπα φιλελεύθερη δημοκρατική τάξη μπορεί να μην επιβιώσει από αυτή την επανάσταση.
Μέσα στην ηλίθια κόλαση
Οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας θέλουν να θεωρούν ότι επενδύουν στη διάδοση της γνώσης και της περιέργειας. Στην πραγματικότητα για να επιβιώσουν πρέπει να προωθήσουν την ηλιθιότητα. Οι ολιγάρχες της τεχνολογίας έχουν εξίσου μεγάλο μερίδιο στην άγνοια του πληθυσμού όσο και ο πιο αντιδραστικός φεουδάρχης απολυταρχικός. Η ηλίθια οργή και η κομματική σκέψη μας κρατούν κολλημένους στα τηλέφωνά μας.
Και εκεί που οι παλιές ευρωπαϊκές μοναρχίες έπρεπε να προσπαθήσουν (συχνά αδέξια) να λογοκρίνουν επικίνδυνα κρίσιμο υλικό, οι μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας εξασφαλίζουν την άγνοιά μας πολύ πιο αποτελεσματικά πλημμυρίζοντας την κουλτούρα μας με οργή, απόσπαση της προσοχής και ασημαντότητα.
Οι εταιρείες αυτές εργάζονται ενεργά για να καταστρέψουν τον ανθρώπινο διαφωτισμό και να εγκαινιάσουν μια νέα σκοτεινή εποχή.
Η επανάσταση της οθόνης θα διαμορφώσει την πολιτική μας τόσο βαθιά όσο και η επανάσταση της ανάγνωσης του δέκατου όγδοου αιώνα.
Χωρίς τις γνώσεις και χωρίς τις δεξιότητες κριτικής σκέψης που ενσταλάζει ο Τύπος, πολλοί από τους πολίτες των σύγχρονων δημοκρατιών βρίσκονται τόσο ανήμποροι και εύπιστοι όσο οι μεσαιωνικοί αγρότες – κινούμενοι από παράλογες εκκλήσεις και επιρρεπείς στη σκέψη του όχλου. Ο κόσμος μετά την εκτύπωση μοιάζει όλο και περισσότερο με τον κόσμο πριν την εκτύπωση.
Οι δεισιδαιμονίες και η αντιδημοκρατική σκέψη ευδοκιμούν. Η επιστήμη στα πανεπιστήμιά μας διαμορφώνεται από την άκαμπτη κομματικοποίηση και όχι από την ανεκτικότητα και την περιέργεια. Η τέχνη και η λογοτεχνία μας είναι πιο σκληρή και πιο απλοϊκή.
Πολλοί άνθρωποι είναι πλέον τόσο καχύποπτοι απέναντι στα εμβόλια όσο και οι αμόρφωτοι χωριάτες του δέκατου όγδοου αιώνα που σατίριζε ο σκιτσογράφος James Gillray πριν από διακόσια και πλέον χρόνια***.
***Σημ.: Ατυχές το παράδειγμα του αρθρογράφου, αφού σε αυτό το σημείο σφάλλει - ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν την αλήθεια για τον εμβολιασμό και την απάτη των ϊών" των οποίων ουδέποτε έχει αποδειχθεί επιστημονικά η ύπαρξη τους.
Καθώς η εξουσία, ο πλούτος και η γνώση συγκεντρώνονται στην κορυφή της κοινωνίας, ένα θυμωμένο, διχασμένο και απληροφόρητο κοινό δεν έχει τρόπο να κατανοήσει ή να αναλύσει ή να ασκήσει κριτική ή να αλλάξει αυτό που συμβαίνει. Αντ’ αυτού, όλο και περισσότεροι άνθρωποι εντυπωσιάζονται από τα είδη των άκρως συναισθηματικών χαρισματικών και μυστικιστικών εκκλήσεων που αποτελούσαν το θεμέλιο της εξουσίας στην εποχή πριν από την ευρεία διάδοση του αλφαβητισμού.
Ακριβώς όπως η έλευση της τυπογραφίας έδωσε το τελικό θανατηφόρο χτύπημα στον παρακμάζοντα κόσμο της φεουδαρχίας, έτσι και η οθόνη καταστρέφει τον κόσμο της φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Καθώς οι εταιρείες τεχνολογίας εξαφανίζουν τον αλφαβητισμό και τις θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης, μπορεί να βρεθούμε σε μια δεύτερη φεουδαρχική εποχή. Ή μπορεί να είναι ότι εισερχόμαστε σε μια πολιτική εποχή πέρα από τη φαντασία μας.
Ό,τι κι αν συμβεί, βλέπουμε ήδη τον κόσμο που γνωρίζαμε κάποτε να λιώνει. Τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο.
Καλώς ήρθατε στη κοινωνία του μετα-αλφαβητισμού.
Αφήστε μια απάντηση