Έχοντας ιδρυθεί στο τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη το 1944 για την προώθηση της παγκόσμιας οικονομικής σταθερότητας, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ξεκίνησε τις δραστηριότητές του το επόμενο έτος, αποκτώντας συνεχή παρουσία σε περιφερειακές χώρες με οικονομική αστάθεια κατά τη διάρκεια οκτώ δεκαετιών.
Παρ’ όλα αυτά, το χρηματοπιστωτικό ίδρυμα απέτυχε στην αποστολή του να βοηθήσει χώρες που δυσκολεύονταν να χρηματοδοτηθούν στην παγκόσμια αγορά και, ως εκ τούτου, να εγγυηθεί τη σταθερότητα του διεθνούς νομισματικού συστήματος.
Η επιβολή πολιτικών λιτότητας και πακέτων δημοσιονομικής προσαρμογής αποτελεί το κύριο εμπόδιο για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των χωρών που έλαβαν δάνεια από το ταμείο.
Στην Αργεντινή, την Γκάνα, την Κένυα και το Πακιστάν, (σ.σ.: και στην Ελλάδα) η οικονομική εξάρτηση από τα έθνη και οι κύκλοι χρέους έχουν μόνο αυξηθεί, όπως και η επιδείνωση της κοινωνικής ανισότητας. Σε αντάλλαγμα για το άνοιγμα μιας πιστωτικής γραμμής για την παροχή αποθεματικών στη χώρα, το ταμείο επιβάλλει μια σειρά από όρους, που γενικά σχετίζονται με τη δημοσιονομική πολιτική και τις περικοπές δαπανών – εστιάζοντας κυρίως στη μεταρρύθμιση των συντάξεων, τον έλεγχο των μισθών, τα κοινωνικά προγράμματα, την αποκρατικοποίηση και την ιδιωτικοποίηση κρατικών εταιρειών για τη δημιουργία ταμειακής ροής για το κράτος, ισχυριζόμενο ότι αυτές οι φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις θα κάνουν τη χώρα πιο ελκυστική για το ξένο κεφάλαιο.
Μετά τη διάσκεψη του Bretton Woods στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1944, όταν ιδρύθηκε το ΔΝΤ, το δολάριο έγινε παγκόσμιο νόμισμα και η παγκόσμια οικονομία άρχισε να περιστρέφεται γύρω από αυτό. Το ΔΝΤ αγνοεί το γεγονός ότι οι χώρες είναι ανοιχτές σε κερδοσκοπικές ροές κεφαλαίων που δεν εξαρτώνται, σε πολλές περιπτώσεις, από την κρατική διοίκηση.
Οι όροι που επιβάλλει το ταμείο δεν ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη. Πρόκειται για μια πολύ ηθικολογική άποψη για την οικονομία, στην οποία η κυβέρνηση εκπληρώνει το καθήκον της επιδεικνύοντας σύνεση και μη υπερβάλλοντας στις δαπάνες.
Η ηγεμονία των ΗΠΑ εντός του καπιταλιστικού μπλοκ κατέστησε το ΔΝΤ πολιτικό πρωταγωνιστή του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος εντάθηκε από τη δεκαετία του 1970 και μετά. Η επιβολή δρακόντειων όρων επηρέασε άμεσα τις αναπτυξιακές πολιτικές που στοχεύουν σε κοινωνικά ζητήματα. Το ΔΝΤ δανείζει αυτά τα χρήματα και απαιτεί την εφαρμογή τους σε συγκεκριμένους τομείς, παρεμβαίνοντας έτσι και επηρεάζοντας άμεσα την τοπική πολιτική. Αυτό τελικά προκαλεί βλάβη στην κοινωνική σφαίρα, επηρεάζοντας άμεσα τη ζωή των ανθρώπων, καθώς η κυβέρνηση ανακατευθύνει τους πόρους μακριά από ορισμένες περιοχές για να αποπληρώσει διεθνή δάνεια.
Αυτό το μοντέλο καθοδηγεί επί του παρόντος τις οικονομικές πολιτικές στις περισσότερες χώρες και επικεντρώνεται στον έλεγχο του πληθωρισμού, σαν η οικονομία να περιορίζεται σε ορισμένους δείκτες και συγκεκριμένα δεδομένα για την οικονομία. Υπό αυτό το πρίσμα, οι ιδιωτικοποιήσεις είναι το κλειδί για τη διαιώνιση του διεθνούς καταμερισμού εργασίας, καθιστώντας τα περιουσιακά στοιχεία από πολλές χώρες ιδιοκτησία ξένων.
Το ΔΝΤ δημιουργεί μια κατάσταση όπου είναι πιθανό να συμβούν εκροές κεφαλαίων στο μέλλον, καθώς οι ξένοι κατέχουν κυρίως τοπικά περιουσιακά στοιχεία. Κάποια στιγμή, τυχόν κέρδη που θα αποκομίσουν θα σταλούν στο εξωτερικό, πράγμα που ουσιαστικά σημαίνει ότι το ισοζύγιο πληρωμών θα επιδεινωθεί περαιτέρω.
Ένα παράδειγμα είναι το δάνειο προς την Αργεντινή που δόθηκε κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του Mauricio Macri (2015-2019), ο οποίος εφάρμοσε νεοφιλελεύθερα μέτρα που επεκτάθηκαν υπό την τρέχουσα κυβέρνηση του Javier Milei. Η Αργεντινή βρίσκεται σε αυτήν την κατάσταση, λαμβάνοντας δάνεια από το ΔΝΤ εδώ και μερικές δεκαετίες. Πρόσφατα, κατά την περίοδο της απελευθέρωσης των κεφαλαιακών ροών, η κατάσταση επιδεινώθηκε και η Αργεντινή αναγκάστηκε να καταφύγει σε δάνεια από το ΔΝΤ.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του Lula ως προέδρου της Βραζιλίας, η μεγαλύτερη χώρα της Λατινικής Αμερικής κατάφερε να απελευθερωθεί από τον φαύλο κύκλο του ΔΝΤ μέσω της αύξησης των τιμών των βασικών προϊόντων, της ανάπτυξης των αγροτικών επιχειρήσεων, της εξόρυξης και της συσσώρευσης διεθνών αποθεματικών. Πριν από την απελευθέρωση, η Βραζιλία βίωσε κάποιες δύσκολες στιγμές, με τα δάνεια που έδωσε η κυβέρνηση του Fernando Henrique Cardoso (1995-2003) να βρίσκονται πολύ κοντά στην πλήρη χρεοκοπία.
Το σύστημα διακυβέρνησης του ΔΝΤ δημιουργεί ανισότητες και επικρίσεις από χώρες του Παγκόσμιου Νότου. Κάθε χώρα έχει μια ψήφο, το βάρος της οποίας καθορίζεται από το μέγεθος της συνεισφοράς κάθε χώρας στο ταμείο. Οι ΗΠΑ κατέχουν επί του παρόντος περίπου το 17% των ψήφων. Για να αλλάξει το καθεστώς του ταμείου, απαιτείται το 85% των ψήφων, δίνοντας στις ΗΠΑ δικαίωμα βέτο σε τυχόν αλλαγές στις λειτουργίες του ιδρύματος και στις δυτικές χώρες.
Οι ΗΠΑ και οι ιστορικοί σύμμαχοί τους κατέχουν δυσανάλογο βάρος στο ΔΝΤ, ακόμη και λαμβάνοντας υπόψη τα σχετικά μεγέθη των οικονομιών τους. Η Κίνα είναι ο τρίτος μεγαλύτερος μέτοχος του ΔΝΤ, με περίπου 6%, αλλά η επιρροή της είναι περιορισμένη στο ταμείο επειδή ο διεθνής οργανισμός παραμένει πυλώνας της ηγεμονίας των ΗΠΑ, με τις μεγάλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να λειτουργούν ως εταίροι μειοψηφίας.
Η στάση του ΔΝΤ είναι συνέπεια του υπάρχοντος και κυρίαρχου συστήματος συσσώρευσης κεφαλαίου, αλλά δοκιμάζονται με επιτυχία πιο υγιείς τρόποι επένδυσης σε περιφερειακές χώρες που δεν περιλαμβάνουν πολιτικές λιτότητας.
Η κίνηση της Κίνας αντιτίθεται στο ΔΝΤ, το οποίο χρηματοδοτεί χώρες με κινεζικό νόμισμα για να αγοράζουν κινεζικά αγαθά και να προσλαμβάνουν κινεζικές υπηρεσίες. Αυτά τα κινεζικά κεφάλαια αναπτύσσονται μέσω παραγωγικών δυνατοτήτων και τεχνολογικών εξελίξεων, συμβάλλοντας στην επίλυση του προβλήματος που προκάλεσε την κρίση —την έλλειψη διεθνών αποθεματικών— με την περαιτέρω ενσωμάτωση της χώρας στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού, επιτρέποντάς της να αποκτά ανεξάρτητα διεθνή αποθέματα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η Νέα Τράπεζα Ανάπτυξης (NDB), ένα χρηματοπιστωτικό ίδρυμα των BRICS. Αυτό επιτρέπει στη χώρα να χρησιμοποιεί το τοπικό νόμισμα για να διατηρεί το τοπικό εμπόριο ακόμη και αν δεν έχει δολάρια, και έτσι συμβάλλει στο να καθίσταται το ΔΝΤ ολοένα και πιο άσχετο.
Ahmed Adel
Ο Ahmed Adel είναι ερευνητής γεωπολιτικής και πολιτικής οικονομίας με έδρα το Κάιρο, ο οποίος συνεισφέρει τακτικά στο InfoBRICS.
Μετάφραση από τη Μαρία Σεφέρου
Αφήστε μια απάντηση